Ι
ΒΥΖΑΝΤΙΟ -
ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ:
Το 550 μ.Χ. ο Ιουστινιανός ονόμασε την πόλη Ιουστινιανούπολη, και τη μετέτρεψε σε ισχυρό φρούριο, περιτειχίζοντάς την με διπλό κάστρο, υπολείμματα του οποίου σώζονται μέχρι σήμερα. Από το 927 έως το 969 μ.Χ. ήταν υπό την κατοχή των Βουλγάρων, που εκδιώχθηκαν από τους Πετσενέγγους με προτροπή των βυζαντινών. Το 990 μ.Χ. ο τσάρος των βουλγάρων Σαμουήλ, κατά την επιδρομή του στον ελλαδικό χώρο κατέλαβε και την Καστοριά. Όταν απελευθερώθηκε το 1018 από τον Βασίλειο Β΄ Βουλγαροκτόνο, η πόλη έγινε ορμητήριο για τις επόμενες στρατιωτικές επιχειρήσεις του αυτοκράτορα. Από το 1082 μέχρι την άλωση της Κωνσταντινούπολης καταλήφθηκε από τους Φράγκους, το 1204. Καταλαμβάνεται επίσης από Νορμανδούς, Αλβανούς, Σταυροφόρους, Σέρβους και τέλος Τούρκους. Η κατάληψη της Καστοριάς από τους Τούρκους έγινε το 1385 και διήρκεσε, πέντε αιώνες, έως το 1912.
Η Καστοριά αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές πόλεις του Ελλαδικού χώρου για τα βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία της, από τα οποία ξεχωρίζουν οι 70 εκκλησίες της, όλες διατηρητέες ως ιστορικά μνημεία, σύμφωνα με προεδρικά διατάγματα ή υπουργικές αποφάσεις.
Στην Καστοριά επικρατούν τρεις τύπο ναών:
Οι τρίκλιτοι , οι μονόχωροι με νάρθηκα και οι τρίκογχοι (μοναδικό παράδειγμα η Κουμπελίδικη). Κύριο στοιχείο των τρίκλιτων είναι ο τονισμός του μεσαίου κλίτους με την υπερύψωση του φωταγωγού, στον οποίο ανοίγονται μονόλοβα ή λίγα δίλοβα παράθυρα.
Παναγία Κουμπελίδικη ή Σκουταριώτισσα:
Ο μικρός ναός, που βρίσκεται στην πάλαι ποτέ Βυζαντινή ακρόπολη, είναι το κόσμημα της πόλης της Καστοριάς.
Η επωνυμία «Κουμπελίδικη» ανάγεται στους χρόνους της Τουρκοκρατίας και έχει σχέση με τον χαρακτηριστικό ψηλό τρούλλο του ναού, που στα Τουρκικά σημαίνει κουμπές.
Μια διαφορετική απεικόνιση της Αγίας Τριάδος:
Το σπανιότερο θέμα της ιστόρησης κοσμεί τη σκαφιδωτή καμάρα του εσωνάρθηκα: εδώ παριστάνεται η ανθρωπόμορφη Αγία Τριάδα με τον Παλαιό των Ημερών να φέρει στους κόλπους του το Χριστό Παντοκράτορα, ο οποίος βαστάει τη δόξα με το περιστέρι, που συμβολίζει το Άγιο Πνεύμα.
Ο Θεός Πατέρας, ολόσωμος, με τη μορφή του Παλαιού των Ημερών, κάθεται σε ένα ουράνιο τόξο κρατώντας στην αγκαλιά του ένα γενειοφόρο Χριστό σε ώριμη ηλικία (το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, ο Υιός). Το Άγιο Πνεύμα με τη μορφή περιστεριού έχει τοποθετηθεί στα χέρια του Χριστού μέσα σε ένα "μετάλλιο" φωτός. Ο Θεός Πατέρας φέρει φωτοστέφανο σε σχήμα σταυρού. Αυτό το είδος της απεικόνισης, όπου τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος αναπαριστώνται σε κάθετο άξονα είναι σπάνια στη Δυτική και Ανατολική χριστιανική τέχνη πριν από τον 13ο αιώνα.
Το εικονογραφικό πρότυπο της παράστασης εντοπίσθηκε σε κώδικα της Βιβλιοθήκης της Βιέννης (Cod. Suppl. gr. 52) του 11ου-12ου αιώνα, όπου συνοδεύει την αναγραφή του Συμβόλου της Πίστεως κατά το ορθόδοξο δόγμα.
Παναγία η Μαυριώτισσα:
Σε μια μικρή εσοχή του βουνού της λίμνης, δίπλα στην όχθη, περιστοιχισμένη από αιωνόβια πλατάνια, βρίσκεται η Ιερά Μονή Παναγίας Μαυριώτισσας.
Ιδρύθηκε από τον Αλέξιο Α΄ Κομνηνό το 1082, ως Παναγία Μεσονησσιώτισσα.
Το όνομα Μαυριώτισσα το απέκτησε αργότερα, από το χωριό Μαύροβο, στην απέναντι όχθη από το Μοναστήρι.
Άγιοι Ανάργυροι:
Από τα αρχαιότερα μνημεία της Καστοριάς, έχει κτισθεί στην απότομη πλαγιά της βόρειας πλευράς της πόλης. Είναι τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα. Το μεσαίο κλίτος υπερυψώνεται αρκετά, ώστε να φαντάζει σαν "ορθογώνιος" τρούλος. Ο νάρθηκας επικοινωνεί με τον ναό, μέσω τριών εισόδων, εκ των οποίων η νότια έχει αχρηστευθεί από τους Βυζαντινούς ακόμη χρόνους.
Στην τοιχοποιία οι πλίνθοι, βήσαλοι, κατά τος Βυζαντινούς, είναι τοποθετημένοι έτσι, ώστε να σχηματίζουν σειρά από διακοσμητικά σχέδια. Κεραμοπλαστική διακόσμηση με ήλιους, ρόμβους, Χριστόγραμμα, κ ά. Επίσης είναι η μόνη εκκλησία στην Καστοριά, αλλά και σε μια ευρύτερη περιοχή, με γλυπτομαρμάρινο διάκοσμο. Στον νάρθηκα έχουν αποκαλυφθεί δύο στρώματα τοιχογραφίας: του 11ου αι. το πρώτο, του 12ου το δεύτερο. Δεν αποκλείεται η δεύτερη τοιχογράφηση να ακολούθησε θεματικά την πρώτη.
