ΤΖΙΥΠΡΟΣ ΜΟΥ ΑΝΕΡΑΔΑ ΜΟΥ
Άγγελοι ξετυλίγανε τόν ουρανό
Ο Τόπος μας εν όμορφος!
Ο Νομπελίστας ποιητής Γιώργος Σεφέρης και η περιήγησή του στο Δάλι.
O γνωστός ζωγράφος της Kύπρου Διαμαντής και φίλος του Γιώργου Σεφέρη, συνόδευσε τον ποιητή και τη γυναίκα του Mαρία κατά τη διάρκεια της περιδιάβασής τους στο νησί τη δεκαετία του 1950, σε διάφορα μέρη του νησιού.
Περνώντας από το Δάλι ο Σεφέρης επισκέφτηκε την εκκλησία του Αγίου Μάμα. Η μικρή κουκουβάγια πάνω στο ανοιχτάρι της πόρτας, εντυπωσίασε τον νομπελίστα ποιητή και συμπεριλήφθηκε στο ποίημά του «Λεπτομέρειες στην Κύπρο», που αφιέρωσε στον φίλο του Αδαμάντιο Διαμαντή.
Το 1953, ο Διαμαντής συνοδεύει τον Γιώργο και τη Μάρω Σεφέρη, κατά την πρώτη τους επίσκεψη στην Κύπρο, στην Εκκλησία των Αγίων Αποστόλων στο Πέρα Χωριό Νήσου, για να δουν τις τοιχογραφίες.Κατά την έξοδό τους από το ναό, εμφανίστηκε ο Παπακωνστάντινος. Ψηλός, σωματώδης, περήφανος και επιβλητικός …Ο Διαμαντής που τον ήξερε έκανε τις συστάσεις. Ο Σεφέρης απευθύνθηκε στον ιερέα και τον προσφώνησε ως «Παπακωνσταντίνε». Εκείνος τον διόρθωσε, «Παπακωνστάντινε».Ο Διαμαντής τότε άρχισε να σχεδιάζει τον ιερέα. Ο Σεφέρης το αντιλήφθηκε και έπιασε τον παπά κουβέντα.Όταν έφυγαν, ο Σεφέρης είπε στον Διαμαντή ότι του άρεσαν τα σκίτσα.Ο Διαμαντής του είπε πως «Είναι αρχαϊκός αυτός ο παπάς.».Ένα από τα σκίτσα που έκανε ο Διαμαντής του Παπακωνστάντιου, το δώρισε στον Σεφέρη. Από κάτω έγραψε: «Ο μάντης Κάλχας.»! (Βλ. Κόσμος της Κύπρου).
ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ
Στον Διαμαντή
Η μικρή κουκουβάγια είτανε πάντα εκεί
σκαρφαλωμένη στ’ ανοιχτάρι τ' Άγιου Μάμα,
παραδομένη τυφλά στό μέλι του ήλιου
εδώ η αλλού, τώρα, στά περασμένα: χόρευε
μ’ ένα τέτοιο ρυθμό το φθινόπωρο.
Άγγελοι ξετυλίγανε τόν ουρανό
καί χάζευε ένας πέτρινος καμαροφρύδης
σέ μιά γωνιά της στέγης.
Τότες ήρθε ο καλόγερος∙ σκουφί, κοντόρασο, πέτσινη ζώνη
κι ‘ έπιασε νά πλουμίζει τήν κολόκα.
Άρχισε απ’ τό λαιμό∙ φοινικιές λέπια καί δαχτυλίδια.
Έπειτα, κρατώντας στήν πλατειά παλάμη τή στρογγυλή κοιλιά,
έβαλε τόν παραυλακιστή, τόν παραζυγιστή, τόν παραμυλωνά,
καί τόν κατάλαλο,
έβαλε τήν αποστρέφουσα τά νήπια και τήν αποκαλόγρια,
καί στήν ακρη, σχεδόν απόκρυφο, τ΄ ακοίμητο σκουλήκι.
Ήταν ωραία ολ’ αυτά, μιά περιδιάβαση.
Όμως τό ξύλινο μαγγανοπήγαδο, τό λέν ‘λακάτιν,
κοιμισμένο στόν ίσκιο της καρυδιάς
μισό στό χώμα καί μισό μέσα στό νερό,
γιατί δοκίμασες νά τό ξυπνήσεις;
Είδες πως βόγγιξε. Κι’ εκείνη τήν κραυγή
βγαλμένη απ’ τά παλιά νεύρα του ξύλου
γιατί τήν είπες φωνή πατρίδας;
Γιώργος Σεφέρης
Καλοκαιρινές Λεπτομέρειες Στην Κύπρο
Η μικρή κουκουβάγια ήτανε πάντα εκεί
Σκαρφαλωμένη στ’ ανοιχτάρι τ’ Άγιου Μάμα:
Η πόρτα του Άη – Μάμα, με τη σκαλισμένη κουκουβάγια, η οποία συνδέεται μέσω μιας τρύπας με έναν κατακόρυφο μοχλό που ανοίγει την πόρτα, βρίσκεται στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης στη Λευκωσία.
Η παλιά φράγκικη εκκλησία του Άη – Μάμα, βρίσκεται στο Δάλι.
Επίσης, στο χωριό Ποταμιά (κοντά στα Λατσιά), βρίσκεται η μεσαιωνική εκκλησία του Αγίου Μάμα και η σκήτη του Αγίου Σωζόμενου, λίγο πιο πάνω στο βουνό, μέσα στον βράχο.
και χάζευε ένας πέτρινος καμαροφρύδης
σε μια γωνιά της στέγης.
Στην εκκλησία της Αγίας Μαρίνας στο Πέρα Χωριό Νήσου, (καθώς και σε άλλες εκκλησίες), οι υδρορροές έχουν ανθρώπινο πρόσωπο.
Τότες ήρθε ο καλόγερος· σκουφί, κοντόρασο, πέτσινη ζώνη,…
Η περιγραφή της στολής αυτής, παραπέμπει στη στολή μοναχών σε μοναστήρια της Κύπρου, όπως το Σταυροβούνι. Σχετική είναι και η φωτογραφία του Σεφέρη, με τους μοναχούς Χαρίτων και Λογγίνο.
έβαλε τον παραυλακιστή, τον παραζυγιαστή,
τον παραμυλωνά, και τον κατάλαλο,
έβαλε την αποστρέφουσα τα νήπια και την αποκαλόγρια
και στην άκρη, σχεδόν απόκρυφο, τ’ ακοίμητο σκουλήκι.
Περιγράφονται οι κολασμένοι της εκκλησίας της Παναγίας Φορβιώτισσας (Ασίνου), στο χωριό Νικητάρι.
Η τοιχογραφία των κολασμένων βρίσκεται στο εσωράχιο της νότιας κάμαρας του νάρθηκα και, στο σύνολό τους, οι κολασμένοι είναι δώδεκα. Στο ποίημα αναφέρονται οι επτά.
Στον τοίχο από κάτω, φυσάει αέρας και σηκώνει τον μανδύα της Παναγίας …
…Όμως το ξύλινο μαγγανοπήγαδο, το λεν ᾿λακάτιν,
κοιμισμένο στον ίσκιο της καρυδιάς
μισό στο χώμα και μισό μέσα στο νερό,
γιατί δοκίμασες να το ξυπνήσεις;
Κοντά στην εκκλησία του Αη – Μάμα, στο Δάλι, σε ένα περιβόλι, υπήρχε ένα πολύ παλιό μαγγανοπήγαδο (αλακάτιν), που ήταν όλο από ξύλο και δεν είχε τίποτα σιδερένιο πάνω του, ούτε ένα καρφί. Ακόμα και οι κουβάδες του ήτανε πήλινοι!
Δυστυχώς, σήμερα δεν υπάρχει το αλακάτι αυτό. Προσπάθειες του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης, για τη διατήρηση ή/και την απόκτησή του,
απέβησαν άκαρπες …